(Па старонках гісторыка-дакументальнай хронікі “Памяць. Жыткавіцкі раён”)

Трагічны лёс Хатыні і дзесяткаў іншых вёсак Беларусі раздзяліла і вёска Поўчын. 24 красавіка 1944 г. карнікі абкружылі яе, сагналі ўсіх людзей — жанчын і дзяцей, старых і маладых — у адну хату, закідалі гранатамі, расстралялі з кулямётаў, падпалілі… 123 чалавекі загінулі ў агні ў той страшны дзень. Толькі чацвярым удалося вырвацца з пекла, утворанага фашысцкімі нелюдзямі: Курбан Матроне Міхайлаўне і Курбан Пелагеі Мартынаўне, якая, параненая, вынесла з агню дваіх дзяцей — шасцімесячную дачку Ніну і чужую чатырохгадовую дзяўчынку Надзею Чыкіду, бацькі якой засталіся ў агні.

На месцы трагедыі ў 1955 г. мясцовыя жыхары М. I. Дарошка і Г. I. Калоська ўзвялі часовы помнік. Вялікую работу па ўшанаванню памяці загінуўшых, устанаўленню іх імён правялі да 35-годдзя вызвалення Беларусі піянеры Запясоцкай васьмігадовай школы пад кіраўніцтвам настаўніцы Т. I. Чорнай. Яны сустракаліся з відавочцамі трагедыі, удзельнікамі вайны, знатнымі людзьмі раёна. Калгаснік А. П. Шчыкатовіч зрабіў мемарыяльныя дошкі з імёнамі загінуўшых.

9 мая 1978 г. у вёсцы Поўчын ва ўрачыстай абстаноўцы ўстанавілі помнік ахвярам расправы фа- шысцкіх карнікаў над мірнымі жыхарамі «Смуткуючая маці».

Я – таксама

з вогненнай

Успаміны П. М. Курбан:

«…Поўчын да вайны быў куды большым! Навокал — непраходныя лясы і балоты, зараснікі лазы. Як прыйшлі немцы, вёска стала партызанскай. Рэдка з якой хаты не пайшлі ў партызаны бацька ці брат, муж ці сын. I мой муж, Іван Курбан, таксама быў у лесе. Мы, жанчыны, пяклі для іх хлеб, адмывалі бінты, збіралі і перадавалі адзенне — дапамагалі, чым маглі.

…Трагедыя адбылася на золаку. Узыходзіла сонца… Шмат хто ў той дзень бачыў яго ў апошні раз. Немцы на вулках з’явіліся нечакана. На шасці вялікіх лодках прыплылі па Прыпяці, з Турава. Даведаліся, відаць, што партызаны ў гэты час знаходзіліся на чыгунцы недзе ля Мікашэвічаў. Так і падумалася тады, сэрца падказала: чакай бяды.

Яны з перакладчыкам хадзілі ад хаты да хаты, стукалі ў вокны. «Усім на сходку». Я пытаюся ў маці: «Можа, не ісці?» Мне было 23 гады, на руках — малая дачушка. Мама кажа: «Не, трэба, мусіць, ісці і табе. Кааб яны нічога не зрабілі з табой, пакуль мы будзем на тым сходзе».

Спавіла я Нінку, апранулася.

I пайшлі — мама, бабуля, два маіх меншыя браты. На вуліцы шматлюдна, усюды гоман. У цэнтры вёскі стаяла вялікая хата Сцяпана Бруя, па-вясковаму — Кондзеля. «Заходзьце, усе заходзьце, будзем пачынаць сход!» — крычаць фашысты з ганку. У вялікім, неперагароджаным пакоі людзей — яблыку няма дзе ўпасці.

Хто стаяў бліжэй да вокнаў, бачылі, як адышлі немцы ад хаты. Два афіцэры нядоўга спрачаліся: адзін штосьці даказваў і паказваў рукой у бок Прыпяці, другі тыкаў пальцам на перапоўненую хату. Настаяў на сваім другі. Пачуліся словы каманды — зазвінелі разбітыя вокны, у хату паляцелі гранаты. Прама ў гушчыню людзей. Грукат, полымя, крыкі, кроў… Кроў на столі, на сценах, і страшэнны нечалавечы крык і енк дзесяткаў людзей…

Многія кінуліся да вокнаў, дзвярэй. А насустрач ім — свінцовы дождж. I я паімкнулася туды з немаўляткам на руках. Дарогу перагарадзіў немец. Колькі прайшло часу, а я і цяпер, калі б давялося, пазнала б яго: сутулены, чорны, твар перакошаны злосцю.

Адхінулася назад — па нежывых ужо спатыкалася, падала. Дым з’явіўся пад столлю,— хату падпалілі з двух бакоў, абліўшы газай. Убачыла печ. Пачала Нінку туды запіхваць — думаю, усё згарыць, а печ застанецца, можа выратуецца дзіцятка. Спрабавала ўціснуцца ў пограб, а там усё людзьмі забіта, толькі і яны не ўратаваліся. А дым усё гусцее, ужо агонь ліжа сцены.

Не памятаю, як я па трупах вяскоўцаў да акна дабралася і ўзлезла на падаконнік. У мяне на руках яшчэ адна дзяўчынка — выпадкова заўважыла яе, жывую, і не магла не падхапіць дзіця. Адпаўзлі мы, адкаціліся ў дыме метраў за пяцьдзесят, там вялікі пень стаяў, схавалася за яго. І, здаецца, прытомнасць страціла. А дзеці — побач. Нінка на каленях заварушылася, ачнулася я. Быццам не сваімі вачыма гляджу навокал: дзе я, што са мной? Рука прастрэлена, кроў… Паступова пачала прыгадваць, што адбылося — ці гэта са мной было, ці з кімсьці?.. Побач чужая дзяўчынка — Надзейка Чыкіда. Ёй было чатыры гады, я добра ведала яе бацькоў, жылі побач. Стала Надзя маёй другой дачкой.

Перавязала, як магла, руку, падхапіла дзяцей і пабегла куды вочы глядзяць, абы далей ад гэтага жаху, у лес, у гушчар.

…Ёсць такая кніга — «Я з вогненнай вёскі». Унук Лёнік чытаў мне гэтую кніжку. Плакала я, слухаючы горкую споведзь людзей, зноў усё перажывала, успомнілася ўсё… Я з дочкамі таксама з вогненнай…

Побач з месцам былога страшнага вогнішча ў Поўчыне ўзведзены помнік: маці прыціскае да грудзей цела падлетка, якое бяссільна спаўзае ўніз. Мне так і здаецца — гэта я з дачкою…»

Падрыхтавала Святлана Шакалян